uyuz etkenleri ne demek?

Uyuz (Scabies)

Uyuz, Sarcoptes scabiei adlı bir akar türünün neden olduğu bulaşıcı bir cilt hastalığıdır. Yoğun kaşıntı ve karakteristik cilt döküntüleri ile karakterizedir. Dünya genelinde yaygın olarak görülür ve her yaştan, ırktan ve sosyoekonomik düzeyden insanı etkileyebilir.

Etken: Sarcoptes Scabiei Akarları

Uyuzun temel etkeni, Sarcoptes scabiei var. hominis adlı dişi akardır. Bu akarlar, insan derisinin üst tabakasına (epidermis) tüneller kazarak yerleşir ve buraya yumurtalarını bırakır. Akarların yaşam döngüsü yaklaşık olarak 2-3 hafta sürer.

Akarların Özellikleri

• Boyut: Dişi akarlar yaklaşık 0.3-0.4 mm, erkek akarlar ise daha küçüktür (0.2-0.25 mm). Bu nedenle gözle görülmeleri oldukça zordur.
• Yapı: Oval şekilli, sekiz bacaklı (larva döneminde altı bacaklı) mikroskobik canlılardır.
• Yaşam Döngüsü: Dişi akarlar derinin altına tünel kazarak yumurta bırakır. Yumurtalar yaklaşık 3-4 gün içinde çatlar ve larvalar ortaya çıkar. Larvalar deri yüzeyine çıkarak nimflere dönüşür ve son olarak yetişkin akarlar haline gelirler. Tüm bu döngü yaklaşık 2-3 hafta sürer.
• Dış Ortamda Yaşam: Akarlar, insan vücudu dışında uzun süre yaşayamazlar. Oda sıcaklığında genellikle 24-36 saat içinde ölürler.

Bulaşma Yolları

Uyuz, genellikle doğrudan ve uzun süreli cilt teması yoluyla bulaşır. En sık bulaşma yolları şunlardır:

• Doğrudan Temas: Enfekte bir kişiyle yakın ve uzun süreli temas (örneğin, cinsel ilişki, aile içi temas, çocuk bakımı).
• Dolaylı Temas: Enfekte bir kişinin kullandığı giysi, yatak örtüsü, havlu gibi eşyaların paylaşılması (bu yol, doğrudan temasa göre daha az sıklıkta görülür).
• Krustlu Uyuz (Norveç Uyuzu): Bu tür uyuzda akar sayısı çok daha fazla olduğu için bulaşma riski daha yüksektir.

Risk Faktörleri:

• Kalabalık yaşam koşulları (örneğin, yurtlar, huzurevleri, hapishaneler).
• Hijyen eksikliği (daha çok krustlu uyuzda etkilidir).
• Bağışıklık sistemi zayıflığı (örneğin, HIV enfeksiyonu, kanser tedavisi görenler).
• Yaşlılık.

Belirtiler

Uyuzun en belirgin belirtileri şunlardır:

• Yoğun Kaşıntı: Özellikle geceleri şiddetlenen, dayanılmaz bir kaşıntı. Kaşıntı, vücudun her yerinde görülebilir ancak en sık parmak araları, bilekler, dirsekler, koltuk altları, kasık bölgesi, genital bölge ve kadınlarda meme altlarında yoğunlaşır. Bebeklerde ve küçük çocuklarda baş ve boyun da etkilenebilir.
• Cilt Döküntüleri: Küçük, kırmızı kabarcıklar veya sivilce benzeri döküntüler. Akarların tünel kazdığı bölgelerde ince, grimsi-beyaz çizgiler (uyuz tünelleri) görülebilir.
• Egzama: Kaşıntı nedeniyle oluşan tahriş ve iltihaplanma sonucu egzama benzeri cilt lezyonları gelişebilir.
• Sekonder Enfeksiyonlar: Kaşıntı sonucu oluşan cilt hasarı, bakteriyel enfeksiyon riskini artırır (örneğin, impetigo).

Özel Durumlar:

• Krustlu Uyuz (Norveç Uyuzu): Özellikle bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde görülen, çok sayıda akarın bulunduğu ve bulaşıcılığı yüksek olan bir uyuz türüdür. Ciltte kalın, kabuklu lezyonlar oluşur. Kaşıntı diğer uyuz türlerine göre daha az olabilir.
• Bebek ve Çocuklarda Uyuz: Bebeklerde ve küçük çocuklarda vücudun her yeri (kafa derisi, yüz, avuç içleri, ayak tabanları) etkilenebilir. Kabarcıklar ve iltihaplı lezyonlar daha belirgin olabilir.

Tanı

Uyuz tanısı genellikle klinik belirtilere (yoğun kaşıntı, karakteristik döküntüler) dayanarak konulur. Tanıyı doğrulamak için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

• Deri Kazıntısı: Şüpheli bir lezyondan alınan deri örneğinin mikroskop altında incelenmesi. Akarlar, yumurtalar veya dışkı maddeleri görülebilir.
• Dermatoskopi: Dermatoskop adı verilen özel bir cihazla cilt lezyonlarının incelenmesi. Uyuz tünelleri ve akarlar daha kolay görülebilir.
• Tarihçe: Hastanın hikayesi (kaşıntının özellikleri, temas öyküsü vb.) tanı koymada önemlidir.

Tedavi

Uyuz tedavisi, akarları öldürmeyi ve kaşıntıyı gidermeyi amaçlar. Tedavi yöntemleri şunlardır:

• Topikal İlaçlar:
  • Permetrin Krem: En sık kullanılan ve etkili olan topikal ilaçtır. Genellikle tüm vücuda (boyundan ayak parmaklarına kadar) uygulanır ve 8-14 saat sonra yıkanır. Tedavi, 1-2 hafta sonra tekrarlanabilir.
  • İvermektin Losyon: Permetrine alternatif olarak kullanılabilir.
  • Kükürtlü Krem: Özellikle bebekler ve hamile kadınlar için daha güvenli bir seçenektir.
• Oral İlaçlar:
  • İvermektin Tablet: Topikal tedavilere ek olarak veya topikal tedavilerin yetersiz kaldığı durumlarda kullanılabilir. Özellikle krustlu uyuz tedavisinde önemlidir.
• Semptomatik Tedavi:
  • Antihistaminikler: Kaşıntıyı azaltmak için kullanılır.
  • Kortikosteroid Kremler: Ciltteki iltihaplanmayı azaltmak için kullanılabilir. Ancak uzun süreli kullanımdan kaçınılmalıdır.
  • Antibiyotikler: Sekonder bakteriyel enfeksiyonlar geliştiğinde kullanılır.

Tedavi Esnasında Dikkat Edilmesi Gerekenler:

• Tüm aile bireyleri ve yakın temaslı kişiler aynı anda tedavi edilmelidir, semptomları olmasa bile.
• Giysiler, yatak örtüleri ve havlular yüksek sıcaklıkta (en az 60°C) yıkanmalı veya kuru temizleme yapılmalıdır. Yıkanamayan eşyalar, hava geçirmez bir torbada 1-2 hafta bekletilebilir.
• Kaşıntı, tedaviye başladıktan sonra birkaç hafta daha devam edebilir. Bu durum, akarların öldüğünü ve vücudun tepki verdiğini gösterir.
• Tedavinin başarısız olması durumunda, dirençli akarlar, yanlış tanı veya yeniden bulaşma olasılığı değerlendirilmelidir.

Önleme

Uyuzun önlenmesi için aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Enfekte kişilerle yakın temastan kaçınmak.
• Ortak kullanılan eşyaların (giysi, havlu, yatak örtüsü vb.) paylaşımından kaçınmak.
• Kalabalık yaşam koşullarında hijyen kurallarına dikkat etmek.
• Uyuz belirtileri olan kişilerin erken tanı ve tedavi almasını sağlamak.

Prognoz

Uyuz, erken tanı ve uygun tedavi ile genellikle başarıyla tedavi edilebilir. Ancak tedavi edilmeyen veya yetersiz tedavi edilen uyuz, kronikleşebilir ve komplikasyonlara yol açabilir.

Komplikasyonlar:

• Sekonder Bakteriyel Enfeksiyonlar: Kaşıntı sonucu oluşan cilt hasarı nedeniyle impetigo, selülit gibi enfeksiyonlar gelişebilir.
• Egzama: Kronik kaşıntı ve tahriş sonucu ciltte egzama benzeri lezyonlar oluşabilir.
• Nodüler Uyuz: Özellikle genital bölgede ve koltuk altlarında kaşıntılı, sert nodüller oluşabilir.
• Glomerülonefrit: Nadir durumlarda, streptokok enfeksiyonlarına bağlı olarak böbreklerde iltihaplanma (glomerülonefrit) gelişebilir.

Bu bilgiler, uyuz hakkında genel bir anlayış sağlamayı amaçlamaktadır. Tanı ve tedavi için bir doktora başvurmak önemlidir.